Çınar portal

Ana vatanı Asya olan kahverengi kokarca böceği 1990’lı yıllarda ABD'de görülmeye başladı. Zararlı bir böcek türü olan kahverengi kokarca, 2013 yılında Gürcistan’da özellikle fındık alanlarında fark edilmesinden sonra 2017 yılında Türkiye'de de görüldü. Artvin'deki tarlalara hızlı bir giriş yapan böcek, 8 yıl içerisinde tüm Karadeniz Bölgesi'ne ve Marmara Bölgesi'nin bir kısmına yayıldı. 2023 ve 2024 yıllarında, Marmara Bölgesi’nde Kocaeli, İstanbul ve Yalova illerindeki tarım alanlarını istila eden kahverengi kokarca böceği Ankara, Adıyaman, Şanlıurfa illerine kadar ulaştı. Bilim insanları tarafından oldukça ilginç bir tür olarak tanımlanan bu böceğin bugüne kadar Karadeniz Bölgesi'ndeki tarlalarda sebep olduğu yıkım onun gerçek bir tehlike olup olmadığı sorularını artırdı. Kahverengi kokarca böceğini bizzat yakından takip eden Artvin Çoruh Üniversitesi Orman Mühendisliği Öğretim Üyesi Prof. Dr. Temel Göktürk ise alınabilecek önlemleri ve görülmeyen tehlikeleri Milliyet.com.tr'ye anlattı.

Fotoğraf: Prof. Dr. Temel Göktürk

8 YILDIR KAHVERENGİ KOKARCAYI YAKINDAN TAKİP EDİYOR

Çalışmalarına Artvin'de devam eden Prof. Dr. Temel Göktürk, 8 yıldır bölgedeki tarımı tehdit eden istilacı böcek türü kahverengi kokarcayı yakından gözlemliyor. Kahverengi kokarcayla ilgili onlarca çalışma yürüten Prof. Dr. Göktürk, araziden topladıkları ergin böceklerin biyolojik olarak gelişmelerini laboratuvar ortamlarında ve arazi şartlarında araştırmaya başladı. Böceklerin çiftleşme, yumurtlama, nimf (büyüme evresi) ve ergin davranışlarını araştırarak bu bilgilerin böceğin mücadelesinde nasıl kullanılabileceğini belirlemeye çalışan Prof. Dr. Göktürk bu süre içerisinde kahverengi kokarcanın doğasına dair eşsiz bilgiler edindi. Çalışmalarını sürdüren Prof. Dr. Göktürk 8 yıllık gözlemlerini şöyle aktardı:

Fotoğraf: Prof. Dr. Temel Göktürk

ÜRÜNLERİN PAZAR DEĞERİNİ DÜŞÜRÜYOR

Açıklamalarına bu zararlı türün bitkilerde yarattığı hasarı detaylıca anlatarak devam eden Prof. Dr. Göktürk, sokucu emici ağız tipine sahip olan kahverengi kokarcanın, hem yetişkin hem de büyüme evresindekilerin bitki öz sularını emerek zarar verdiğini söyledi. Bu hareketin ardından beslenme sırasında sindirim enzimlerini doğrudan meyveye enjekte ettiğini ve meyvelerde acılığa da neden olduğunu ileten Prof. Dr. Göktürk, "Daha çok yumuşak dokulu bitkileri tercih eden böcek, nimf dönemi ilerledikçe yumuşak ve çekirdekli meyvelerden odunsu süs bitkilerine geçer. Vejetasyon (birbirinden farklı bitki türlerinin bir arada bulunması) durumuna göre alanda tüm sulu sebze, meyve hatta süs bitkileriyle beslenebilir. Yetişkinlerin özellikle meyvelerde oluşturduğu zarar olgunlaşmamış olanlardan daha fazladır. Ergin beslenmesi sonucu meyvelerde nekrozlar, yüzey renk bozulmaları, çöküntüler ve deformasyonlar oluşur ve bu da ürünlerin pazar değerlerini düşürür" açıklamasında bulundu.

Fotoğraf: Prof. Dr. Temel Göktürk 

Kahverengi kokarcanın Türkiye’deki zararının henüz yeni yeni ortaya çıktığının altını çizen Prof. Dr. Göktürk, şu ana kadar Türkiye'de bu zararlı türden en çok etkilenen tarımsal ürünün fındık olduğunun bilgisini verdi. Türkiye'de, Giresun ve Ordu illerinde kahverengi kokarcanın fındıktaki zarar oranının bazı alanlarda yüzde 30-40'ı geçtiğini ileten Prof. Dr. Temel Göktürk, bu alanların özellikle denize yakın ve güneyde bulunan bahçeler olduğunu ve bu alanlarda böceklerin kışlaklarından daha erken çıktığını, yumurta sayısı ve kalış süresinin daha uzun olduğunu iletti. Yoğun beslenme sonucu zarar gören fındıkların ise ticari değerlerini kaybettiğini ve sadece fındık yağı üretiminde kullanılabildiğinin bilgisini verdi.

YALNIZCA FINDIK DEĞİL, BİRÇOK ÜRÜNDE GÖRÜLÜYOR

Kahverengi kokarca böceğinin yalnızca fındık değil, birçok meyve ve sebzeyi de etkisi altına aldığını söyleyen Prof. Dr. Göktürk, istilacı böceğin radarındaki ürünleri sıraladı: Fındık, badem, Antep fıstığı, elma, kivi, zeytin, şeftali, turunçgiller, armut, erik, nektarin, kayısı, kiraz, akçaağaç, leylak, hurma, mısır, soya fasulyesi, incir, domates, bamya, biber, patlıcan, üzüm ve pirinç. Bunlar dışında özellikle böğürtlen, çilek, ahududu gibi tatlı ve sulu bitkiler de beslendiği bitki türleri olarak karşımıza çıkıyor. Prof. Dr. Göktürk, böceğin yayılış yaptığı alanda bu türlerden biri yoksa yabancı otlar, sebzeler ve süs bitkileriyle de beslenebildiğini hatta reçineli bitki türleri, karayemiş, zakkum ve orman gülleri hariç içerisinde su bulunan tüm bitkilerle beslenebilme özelliği olduğunu söyledi.

2023 yılı itibarıyla Karadeniz'de görülmeye başlayan kokarca Marmara Bölgesi'ne kadar ulaşmıştı. 2024 yılı itibarıyla ise Ankara, Adıyaman ve Şanlıurfa illerine kadar yayıldı. 2025 yılında da adından sıkça söz ettiren bu zararlının artık yalnızca tarlaları değil, evleri de istila etmesi sık sık gündeme geliyor. Sosyal medyada, evleri bu böcek tarafından istila edilen vatandaşların paylaşımlarıyla adından söz ettiren kahverengi kokarcanın bu yayılışı tesadüfi değil. Prof. Dr. Göktürk'e göre kış mevsimine yaklaşırken kahverengi kokarcaların gruplar halinde evlere yönelmesi ve salgıladıkları kötü kokular insanlarda psikolojik zarara neden olabilir. Ender de olsa ağız parçalarındaki salgılarının insan derisine teması sonrası nekrotik kızarıklıklar meydana gelebilir. Prof. Dr. Göktürk, kışı geçirmek için kapalı ortamlara yönelen böcekleri, yaşam alanlarımız başta olmak üzere kapalı alanlardan uzak tutmak için ilk olarak ev duvarlarının ilaçlanması gerektiğini veya ev pencerelerine sinekliklerin takılması gerektiğini söyledi.

Fotoğraf: Prof. Dr. Temel Göktürk

TÜRKİYE'YE DAHA DA YAYILACAK! 'ÇİFTÇİLERİ CANINDAN BEZDİRDİ'

Kahverengi kokarca yüksek yayılma kapasitesi, adaptasyonu ve üreme gücüne sahip olması nedeniyle dünyanın birçok farklı ekosisteminde önemli bir istilacı tür. Prof. Dr. Temel Göktürk bu böceklerin şu ana kadar görüldüğü ülkelerde ekonomik kayıplara neden olduğunu ve çiftçileri canından bezdirdiğini hatırlattı. Türkiye'de yapılan çalışmalarda da kahverengi kokarca popülasyonunun her yıl yüzde 50-75 oranında arttığı tespit edildi. Prof. Dr. Temel Göktürk, "Doğu Karadeniz Bölgesi'nin sahip olduğu bitki çeşitliliği nedeniyle böceğin zararı birkaç il dışında tam olarak görülmüyor. Ancak ilerleyen yıllarda Türkiye’yi bekleyen tablo çok daha faklı olabilir. Şu an sadece sahil kesiminde zararın görülmesi bizleri yanıltmamalı. Bu böceklerin besin kıtlığı durumunda 1200 metrelik yükseltilere kadar yayılış gösterebilmesi muhtemel" dedi.

Doğu Karadeniz Bölgesi'nde kahverengi kokarca popülasyonunun bir önceki yıla göre daha da artarak 2026 yılında ekonomik kayıplara yol açabileceğini belirten Prof. Dr. Göktürk, şu anki yayılma hızı devam ederse, 4–5 yıl içinde Marmara ve Ege Bölgesi’nin de bu sorundan etkilenebileceğine dikkat çekti.

Böceğin yayılımının bu hızla devam etmesi durumunda 2026 yılında Tekirdağ, Edirne, Bursa, Balıkesir, Çanakkale ve Kırklareli’ne ulaşması, 2027’de ise ekonomik zararlara yol açması bekleniyor. Prof. Dr. Göktürk, “Marmara Bölgesi’nde özellikle tarımın yoğun olduğu Bursa ve Balıkesir’de popülasyonun artması, ürünlerde ekonomik kayıpları kaçınılmaz kılacaktır. Ege’ye yayılmasıyla kayıplar daha da artabilir. Doğu Karadeniz’de yılda 1–2 jenerasyon veren kahverengi kokarca, Ege’nin sıcak ikliminde 2–3 jenerasyon verebilir” diyerek Türkiye’nin tehdit altındaki bölgelerine dikkat çekti.

KİMYASAL İLAÇLAMANIN BİR YÖNTEMİ VAR

Kimyasal ilaçlamanın kahverengi kokarca mücadelesinde vazgeçilmez bir yöntem olarak görüldüğünü ancak dikkatli bir şekilde ve uygun ilaçlarla yapılması gerektiğinin altını çizen Prof. Dr. Göktürk, popülasyonunu düşürmek için kışlak ilaçlamasına önem vermenin zorunlu olduğunu hatırlattı. Bu sayede böceğin tarlaya ulaşmadan imhasının mümkün olabileceğini söyleyen Prof. Dr. Göktürk şu açıklamaları yaptı:

Fotoğraf: Prof. Dr. Temel Göktürk

Popülasyon yoğunluğunun fazla olduğu alanlarda, özellikle sonbahar aylarında ışık tuzaklarının kullanımının artırılması gerektiğini söyleyen Prof. Dr. Göktürk, bu bağlamda AR-GE çalışmalarıyla mevcut ışık tuzaklarının geliştirilmesi gerektiğine dikkat çekti. Kahverengi kokarca mücadelesinin çok zor ama imkansız olmadığını dile getiren uzman isim Türkiye'de biyoteknik, kimyasal ve biyolojik mücadele yöntemleriyle yeterli sonuç alındığını söylemenin mümkün olmadığına değindi.

Türkiye'de istilacı yabancı türlerle mücadele için akademisyenler ve bakanlık çalışanlarından oluşan bir Kahverengi Kokarca Mücadele Komisyonu'nun kurulmasının elzem olduğunu ileten Prof. Dr. Göktürk, "Tarımla uğraşan herkesin bu tür hakkında bilgi sahibi olması ve mücadeleye katkıda olmaları sağlanmalı. İlkbahar böceğin yumurta bırakmadan ve sonbaharda böceğin kışlağa çekilirken yapılacak mücadeleler büyük önem arz ediyor. Kahverengi kokarcanın popülasyon yoğunluğunu düşürmek amacıyla, tüm mücadele yöntemlerinin uygun zamanlarda ve yıl boyunca 12 ay kesintisiz uygulanmasını sağlayacak bir yıllık mücadele takvimi oluşturulmalı" diyerek açıklamalarını noktaladı!